دیدن کودکان کار در گذشته جزو دردناک‌ترین صحنه‌هایی بود که با آن مواجه می‌شدیم. اما متاسفانه این روزها تعداد آن‌ها به اندازه‌ای زیاد شده است که دیگر به دیدنشان عادت کرده‌ایم و با این رنج کنار آمده‌ایم. البته که تنها مشکل آن‌ها کار کردن نیست. تحقیر و ترحم نابجا، رفتارهای نادرست مردم و تصورات اشتباه آن‌ها درباره این دسته از کودکان دردهایی است که باید در سن کم باید تحمل کنند.
راه‌های مختلفی برای کمک به کودکان کار وجود دارد. یکی از این راه‌ها آگاهسازی مردم جامعه است. آن‌ها باید بدانند که کودکان چرا کار می‌کنند و چگونه می‌توان از کار کردن آن‌ها پیشگیری کرد. همچنین باید بدانند که در مواجهه با یک کودک کار چه برخوردی باید داشته باشند. در این مقاله قصد داریم به صورت کامل تمام اطلاعات مورد نیاز درباره کودکان کار را ارائه دهیم.
بچه‌هایی که جزو کودکان کار به شمار می‌روند، چه ویژگی‌هایی دارند؟
همه ما با این مفهوم آشنا هستیم و از نزدیک آن را لمس کرده‌ایم. کودکان کار افرادی هستند که از سنین پایین وارد حرفه‌های مختلف می‌شود؛ از تکدی گری و دستفروشی گرفته تا کار در کارگاه‌های غیرمجاز. آن‌ها به صورت منظم کار می‌کنند. این موضوع باعث می‌شود که مانند بچه‌های عادی فرصت بازی، یادگیری و رشد را نداشته باشند. کار کودکان در قانون بسیاری از کشورها یک فعالیت استثماری به شمار می‌رود.
آمار نشان می‌دهد که سالانه ۱۲۰ میلیون کودک وارد چرخه کار می‌شوند. از این میان حدود ۶۰ درصد از آن‌ها در آسیا، ۳۰ درصد در آفریقا و بقیه در قاره‌های دیگر کار می‌کنند. کار کودکان علت‌های مختلفی دارد و باید از جنبه‌های مختلف آسیب شناسی شود. اما این بررسی‌های تئوری به تنهایی نمی‌تواند مشکل را حل کند. مشکل کار کودکان نیاز به راهکارهای عملی و کمک همگانی دارد.
آیا باید از کودکان کار خرید کنیم؟
احتمالا زمانی که یک کودک کار را در خیابان می‌بینید، تصور می‌کنید که برای یک شخص خاص کار می‌کند. بسیاری از افراد بر این باورند که این کودکان در ازای دریافت غذا و جای خواب برای یک یا چند نفر کار می‌کنند و به نوعی یک باند هستند. به همین دلیل از آن‌ها خرید نمی‌کنند و حتی ممکن است با برخورد نادرست باعث رنجش این بچه‌ها شوند.
این باور غلط ناشی از شایعات بین مردم و صدا و سیماست. سریال‌هایی چون «آوای باران» به همین باور اشتباه درباره کودکان کار دامن می‌زنند. این در حالی است که تحقیقات نشان می‌دهد بخش اعظم این کودکان بخاطر فقر و تأمین هزینه‌های خانواده کار می‌کنند. آن‌ها معمولا در خانواده‌های زاغه نشین و بی‌بضاعت متولد می‌شوند و به دلیل کمبود سواد و آگاهی اعضای خانواده‌شان، از سنین کم کار را شروع می‌کنند.
خرید کردن می‌تواند به نوعی باعث کمک به این بچه‌ها شود. هنگام مواجهه با آن‌ها تصور کنید با یک دستفروش بزرگسال روبرو هستید. اگر به محصولی که می‌فروشند، نیاز دارید، می‌توانید آن را بخرید.
رفتار صحیح با کودکان کار
رفتار صحیح با این کودکان اهمیت بسیاری دارد. آن‌ها به اندازه کافی در معرض فشارهای روحی و جسمی مختلف قرار دارند. به همین دلیل حتی کوچک‌ترین برخورد نادرست هم ممکن است تأثیر منفی زیادی روی آن‌ها داشته باشد.
در صورتی که با یک کودک کار مواجه شدید و او از شما درخواست کرد که چیزی بخرید، به نکات زیر در رفتارهای او توجه داشته باشید.
- هیچ وقت کودک را نادیده نگیرید. اگر قصد خرید دارید، محصولاتش را ببینید و انتخاب کنید. اگر قصد خرید ندارید، محترمانه جواب او را بدهید. (البته در برخی موارد اصرار زیاد آن‌ها برای خرید، باعث کلافگی می‌شود. اما با فکر کردن به شرایطی که دارند، می‌توانیم کمی صبورتر باشیم!).
- همه ما روزانه این کودکان را می‌بینیم. پس اگر در کیفمان کیک، شکلات یا خوراکی‌هایی از این قبیل داشته باشیم، خالی از لطف نیست. با دادن یک هدیه کوچک مانند خوراکی، می‌توانید آن‌ها را خوشحال کنید.
- وقتی آن‌ها در مقابل شما هستند، درباره‌شان بد صحبت نکنید. برخی از افراد هنگام مواجهه با این کودکان، آن‌ها را تحقیر می‌کنند. مثلا به آن‌ها می‌گویند شما باند هستید، خلافکارید، گدایی می‌کنید یا هر اصطلاحی که باعث تحقیر می‌شود را به زبان می‌آورند. به یاد داشته باشید که تحت هیچ شرایطی نباید شأن انسانی هیچ کودکی را از بین ببرید.
- در صورتی که متوجه شدید کسی در حال آزار رساندن به کودکان کار است، سکوت نکنید. در صورت نیاز با اورژانس اجتماعی تماس بگیرید و از آن‌ها کمک بخواهید.
چگونه می‌توانیم به این کودکان کمک کنیم؟
تا اینجای کار فهمیدیم که خرید کردن از کودکان کار اشتباه نیست. پس این یکی از راه‌هایی است که می‌توانید به آن‌ها کمک کنید. البته این موضوع نباید با ترحم بیش از اندازه اشتباه گرفته شود. برخی از افراد صرفا برای پر کردن جیب این کودکان و کمک به آن‌ها، هرچیزی که دارند را می‌خرند. این کار کمک به این کودکان نیست. تنها باعث ایجاد رفتارها و باورهای منفی مانند طمع، حرص و… در آن‌ها می‌شود.
راه‌های دیگری نیز وجود دارد که می‌توانید به این کودکان کمک کنید. در ادامه به این روش‌ها اشاره کرده‌ایم.
- برخی از افراد خریدار محصولات کارگاه‌های غیر قانونی هستند که کودکان در آن‌ها کار می‌کنند. این افراد با توقف خرید، می‌توانند به توقف کار کودکان کمک کنند.
- حمایت از خانواده‌های کودکان کار و از بین رفتن نیازهای اولیه آن‌ها از دیگر راه‌های کمک به این بچه‌هاست.
- برخی از خیریه‌ها به صورت تخصصی در حوزه حمایت از کودکان کار فعالیت می‌کنند. حمایت از این خیریه‌ها می‌تواند راهی برای کمک به این کودکان باشد.
- در برخی از خانواده‌ها پدر خانواده بیکار است، اما کودک کار می‌کند. تنها دلیل هم ترحم جامعه نسبت به کودکان است. اگر پدران شغل مناسبی داشته باشند، فرزندان دیگر نیازی به کار ندارند. پس ایجاد شغل برای والدین هم می‌تواند راهی برای پیشگیری از کار کودکان باشد.
- آگاهسازی و درک اهمیت آموزش کودکان از دیگر مواردی است که می‌تواند به این بچه‌ها کمک کند.
کودکان کار فقط در خیابان‌ها نیستند
یکی از باورهای غلط درباره کار کودکان این است که مردم تصور می‌کنند آن‌ها تنها به دستفروشی و کار در خیابان مشغولند. اما متاسفانه در پشت صحنه شهر شغل‌های سختی به کودکان سپرده می‌شود که بسیاری از ما حتی نمی‌دانیم چنین شغل‌هایی وجود دارد. آن‌ها ممکن است در کارگاه‌های صنعتی کار کنند.
برخی از آن‌ها به اندازه یک کارگر بزرگسال کار می‌کنند، اما از آنجایی که سن کمی دارند، دستمزدشان خیلی کم‌تر از یک کارگر است. آن‌ها نمی‌توانند حقوق ابتدایی چاپ کار مانند بیمه و حقوق کامل را داشته باشند. شرایط کاری آن‌ها حتی از کودکانی که در خیابان‌ها کار می‌کنند هم سخت‌تر است.
آسیب‌هایی که متوجه کارگران کودک است.
- حقوق آن‌ها نزدیک به یک سوم حقوق کارگر معمولی است.
- کارفرماها معمولا با آن‌ها رفتارهای خشونت آمیز دارند.
- احتمال مواجهه آن‌ها با بیماران روانی و آزارهای جنسی بسیار زیاد است.
- بسیاری از آن‌ها با دستگاه‌های خطرناکی کار می‌کنند که در صورت بی‌احتیاطی، دچار آسیب‌های جبران ناپذیری مانند نقص عضو می‌شوند.
- آن‌ها آموزش نمی‌بینند و مانند کودکان عادی بزرگ نمی‌شوند. به همین دلیل شاید در آینده از ابتدایی‌ترین اصول هم اطلاعی نداشته باشند.
- آن‌ها در جامعه دیده نمی‌شوند، حمایتی دریافت نمی‌کنند و امیدی به نجاتشان نیست.
کلام آخر؛ جهان علیه مبارزه با کار کودکان
در این مقاله تنها بخشی از رنج‌های کودکان کار را بیان کردیم. با ورود به بطن ماجرا و دیدن این کودکان چیزی جز حیرت نصیبمان نخواهد شد. هدفِ از بین رفتن کار کودکان چه در ایران و چه در جهان، هنوز بسیار آرمانی است و مسیر زیادی تا رسیدن به آن باقی مانده. اما اکنون می‌توانیم گام‌های کوچکی برای رسیدن به این هدف بزرگ برداریم.
راه‌های بسیاری برای کمک به این بچه‌ها و مبارزه با کار کودکان وجود دارد. شاید حتی ایده‌ای که از ذهن شما می‌گذرد، راه ایده آلی برای کمک به آن‌ها باشد. خیریه هادیان نور ولایت برنامه‌های متنوعی برای حمایت از این کودکان دارد. خیرین و اعضای انجمن هادیان نور، با بررسی شرایط زندگی و کار کودکان، اقدامات لازم برای فراهم کردن امکاناتی چون آموزش را برای آن‌ها فراهم می‌کنند.
